Την τελευταία δωδεκαετία της Ηγεμονίας, κυριαρχεί στη Σάμο η προσωπικότητα του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ο οποίος σπούδασε αρχαιολογία, έκαμε τις πρώτες ουσιαστικά επιστημονικές ανασκαφές στο Ηραίον, αλλά εξελίχθηκε σε πολιτικό ηγέτη και στον πρωτεργάτη της σαμιακής επανάστασης του 1912 και της ένωσης με την Ελλάδα.
Τον Σεπτέμβριο του 1912 υπό την ηγεσία του Θεμιστοκλή Σοφούλη η Σάμος επαναστάτησε και στις 11 Νοεμβρίου 1912 η σαμιακή εθνοσυνέλευση κήρυξε την ένωση «μετά του ελευθέρου ελληνικού βασιλείου».
Η ένωση έγινε και τυπικά αποδεκτή τον Μάρτιο του 1913. Για δυο χρόνια μέχρι το 1914 το νησί διοικήθηκε από την Προσωρινή Κυβέρνηση Σάμου με πρόεδρο τον Θ. Σοφούλη. Έκτοτε η Σάμος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής επικράτειας.
Επιμέλεια κειμένων: Χ.Ν. Λάνδρος, Φιλόλογος, ΓΑΚ Σάμου
