Η περίοδος της Ηγεμονίας

Η ηγεμονία ήταν δημιούργημα της πολιτικής των μεγάλων Δυνάμεων Γαλλίας, Αγγλίας και Ρωσίας στο χώρο της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Σάμος έγινε αυτόνομο κρατίδιο υποτελές στο σουλτάνο. Ο ηγεμόνας της ήταν χριστιανός, ανώτερος αξιωματούχος της Υψηλής Πύλης, διοριζόταν από τον σουλτάνο και έφερε τον τίτλο του πρίγκιπα.

Διοικούσε το νησί μαζί με μια τετραμελή τοπική κυβέρνηση, ονομαζόμενη Βουλή, η οποία εκλεγόταν από τη Γενική Συνέλευση των πληρεξουσίων κάθε χωριού ή κωμόπολης, που έπαιζε το ρόλο της νομοθετικής εξουσίας και συνεδρίαζε κάθε χρόνο επί ένα περίπου μήνα. Ο τρόπος διοίκησης της Ηγεμονίας Σάμου καθορίστηκε από τον Οργανικό Χάρτη του 1832 και τον Αναλυτικό Χάρτη του 1850. Το καθεστώς της Ηγεμονίας διήρκεσε μέχρι το 1912, οπότε ύστερα από επανάσταση η Σάμος κήρυξε την ένωσή της με την Ελλάδα. Η επανάσταση του 1912 δεν ήταν η μοναδική εξέγερση των Σαμίων εναντίον του καθεστώτος.

Είχαν προηγηθεί και άλλες εξεγέρσεις και διαμαρτυρίες με διάφορες αφορμές και αιτίες που αφορούσαν κυρίως την καταπάτηση των προνομίων ή την καταπιεστική άσκηση της εξουσίας.

Η πρώτη περίοδος της Ηγεμονίας μέχρι το 1849 υπήρξε η πιο σκληρή εποχή για τη Σάμο. Οι φυσικοί ηγέτες και το πιο δυναμικό τμήμα του λαού της είχαν μεταναστεύσει και αποκλεισθεί από την κοινωνική ζωή της πατρίδας τους. Η νέα ηγεμονική διοίκηση του Στέφανου Βογορίδη, του πρώτου ηγεμόνα, ενδιαφέρθηκε κυρίως για την είσπραξη των φόρων από έναν κόσμο που ήδη βρισκόταν σε μεγάλη ανέχεια. Αποτέλεσμα της κακοδιοίκησης υπήρξε η εξέγερση του 1849 που οδήγησε σε έναν καλύτερο προσδιορισμό των προνομίων και των όρων αυτονομίας.

Από το 1851, με τον ερχομό στη Σάμο του Γεωργίου Κονεμένου, ως τοποτηρητή της ηγεμονίας μπήκαν οι βάσεις του αυτόνομου καθεστώτος. Οργανώθηκαν οι υπηρεσίες του κρατιδίου, τα δικαστήρια, ιδρύθηκαν σχολεία σε όλες τις κοινότητες του νησιού, τυπογραφείο, ψηφίστηκαν νόμοι βασικοί, ξεχώρισαν οι τρεις εξουσίες, επιβλήθηκε η πειθαρχία και ο σεβασμός στους νόμους, πατάχθηκε η ληστοπειρατεία. Από το 1855, επί της ηγεμονείας του Ι. Γκίκα, άρχισε να λειτουργεί το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο ως ανώτερο εκπαιδευτήριο και πολύ σύντομα Ανώτερο Παρθεναγωγείο.

Μετακλήθηκαν από την Ελλάδα σπουδαίοι δάσκαλοι, εισήχθη ο θεσμός των υποτροφιών για όσους είχαν τις ικανότητες να σπουδάσουν. Πολλοί νέοι απόφοιτοι συνέχισαν τις σπουδές τους στην Ελλάδα, Κωνσταντινούπολη ή το εξωτερικό. Μετά το πέρας των σπουδών τους επέστρεψαν στη Σάμο και συμμετέχοντας στα κοινά διαμόρφωσαν τις νέες πνευματικές και πολιτικές δυνάμεις του τόπου. Η επίδρασή τους στη σαμιακή κοινωνία δεν άργησε να φανεί.

Η Σάμος άρχισε να προοδεύει όλο και περισσότερο στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα ακολουθώντας τις εξελίξεις του καιρού της. Κατασκευάζονται δημόσια έργα, δρόμοι και λιμάνια, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια κοσμήματα για τον τόπο, αναδιοργανώνεται η εκπαίδευση, αναπτύσσεται η βιομηχανία κυρίως δερμάτων και καπνού, η γεωργία, το εμπόριο και η ναυτιλία. Μετά την καταστροφή των αμπελιών από τη φυλλοξήρα, αναπτύχθηκε η καπνοκαλλιέργεια και αναδιαρθρώθηκαν οι αμπελοκαλλιέργειες με την εισαγωγή αμερικανικών κλημάτων. Κατά την τελευταία περίοδο της ηγεμονίας γιατροί, φιλόλογοι, νομικοί, γεωπόνοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί και άλλοι επιστήμονες και λόγιοι συντελούν στην πνευματική ανάπτυξη του τόπου. Εκτός από την επίσημη εφημερίδα ΣΑΜΟΣ τυπώνονται και πολλές άλλες: η ΑΛΗΘΕΙΑ, η ΕΥΝΟΜΙΑ, το ΦΩΣ, η ΠΑΤΡΙΣ, η ΝΕΑ ΖΩΗ, η ΠΡΟΟΔΟΣ, η ΝΕΑ ΣΑΜΟΣ και μετά το 1912 το ΑΙΓΑΙΟΝ που υπήρξε η μακροβιότερη προπολεμικά εφημερίδα της Σάμου.

Επιμέλεια κειμένων: Χ.Ν. Λάνδρος, Φιλόλογος, ΓΑΚ Σάμου